معرفی چک چک یزد

زیارتگاه چَک ‌چَک که با نام‌هایی همچون پیر سبز و چک چکو نیز شناخته می‌شود، از جاهای دیدنی یزد در نزدیکی اردکان است و زرتشتیان سراسر جهان، عاشق این زیارتگاه هستند و از آن به‌عنوان نمادی از اتحاد جامعه زرتشتیان یاد می‌کنند. جالب اینکه می‌گویند چكیدن قطره‌های آب از دیواره و سقف این محل باعث شده است که آن را چک چک بنامند. در واقع، در دیواره سنگی یک طرف این زیارتگاه محلی وجود دارد كه گیاهانی مثل مورد، پرسیاوشان و انجیر كوهی روییده است و آب از شكاف سنگ‌ها بیرون می‌آید و در حوض سنگی زیر آن جمع می‌شود.

برخی نیز به زیارتگاه مذکور، پیر سبز می‌گویند؛ در واقع، واژه پیر در آیین مهر، به آخرین گام عرفانی گفته می‌شود و واژه سبز به وجود درختان كهنسال چنار در این محل اشاره دارد.

در زیارتگاه مذکور، اتاقک‌های ساده‌ای برای زائران زرتشتی وجود دارد که قدمت قدیمی‌ترین آن‌ها به زمان ناصرالدین شاه می‌رسد و از همین رو جذابیتی دوچندان پیدا کرده‌اند.

این زیارتگاه نه‌تنها از بعد دینی اهمیت دارد، بلکه به‌دلیل وجود آب و دارودرخت، از سایر زیارتگاه‌های زرتشتی یزد متمایز شده است. کار ساخت و نگهداری این مجموعه را زرتشتیان داخل و خارج از کشور انجام می‌دهند.

پیروان این آیین در روزهای ۲۴ تا ۲۸ خرداد از گوشه‌وکنار کشور و خارج از ایران برای انجام آیین‌های خاصی، خود را به این مکان می‌رسانند که از آن جمله می‌توان به نیایش همگانی، دعا، آوردن یا پختن نان نذری (سیرگ یا سیرو) و پخش آن بین زائران، خواندن اوستا و نیایش اهورامزدا، روشن‌کردن شمع و عود و آتش، سدره پوشی، خواندن سرودهای شاد، پختن آش و غذاهای نذری، گهنبار خوانی و... اشاره کرد. این مراسم به حدی باشکوه است که به‌عنوان حج زرتشتیان شناخته می‌شود. زرتشتیان در این محل گرد هم می‌آیند تا ياد نيک‌بانو و آنچه را که بر نياکان آن‌ها رفته است، گرامی بدارند؛ ضمن اینکه موبدی در لباسی سپيدرنگ، با صدايی موزون اوستا، کتاب مقدس زرتشتيان را قرائت می‌کند.

علاوه بر این، تازه عروس و دامادها نیز با حضور در این زیارتگاه، آغاز زندگی جدیدشان را متبرک می‌کنند. گردهمایی پنج روزه خردادماه این فرصت را به زرتشتیان می‌دهد تا ضمن ملاقات با هم‌کیشان خود، از وضعیت و حال آن‌ها جویا شوند و همین طور از فضای زیبا و تماشایی این محل لذت ببرند و در نهایت با دلی شاد این زیارتگاه را ترک کنند.

به مناسبت فرا رسیدن جشن مهرگان نیز مراسم باشکوه دیگری در این مکان مقدس برگزار می‌شود. در این جشن، زرتشتی‌ها لباس ارغوانی می‌پوشند و برای ۶ روز به شادی مشغول می‌شوند. فقط زرتشتیان و کسانی که کارت دعوت دارند اجازه حضور در این مراسم را دارند. علاوه بر این، برای بازدید از این محل باید مبلغی را به‌عنوان ورودی پرداخت کنید.

دکتر باستانی پاریزی درباره این زیارتگاه گفته است:

زیارتگاهی نزدیک یزد است، به نام پیر سبز و پیر چک چکو، بدین علت که در آنجا آبی قطره قطره از سنگ می‌چکد و زرتشتیان هر سال یک بار (هفته اول تیرماه) به زیارت آنجا روند. ابتدا در قلعه اسعدان مراسمی انجام می‌دهند و عود و کندر و اسپند می‌سوزانند و چاه قلعه را زیارت می‌کنند. این چاه ۷۰ متر عمق دارد و بر سنگ نوشته‌ای مضمون این عبارت هست... شهربانو نوه یزدگرد برای رهایی از قید اسارت و فرار از دشمن، خویش را در این چاه انداخت و شهید شد. دشمن که سرچاه آمد، چاه را پر از آب دید و اثری از او ندید.

زیارتگاه چک چک کجاست؟

چک‌ چک در شمال غرب یزد و نزدیکی شهر اردکان قرار دارد. این زیارتگاه در دامنه کوه چک چک خودنمایی می‌کند؛ کوهی که بین مردم یزد و کرمان، با نام «پیرسوز چک چک» نیز شناخته می‌شود.

• ساعات دسترسی: هر روز از ساعت هشت صبح تا ۶ بعدازظهر
• آدرس: استان یزد، ۴۳ کیلومتری شرق اردکان، در دل كوه‌های بین اردكان و انجیر

مسیر چک چک یزد

زیارتگاه چک چک در دل کوه‌های انجیر قرار گرفته است و با شهر یزد حدود ۹۶ کیلومتر فاصله دارد. برای اینکه به این محل مقدس بروید، باید وارد بزرگ‌راه یزد-میبد شوید و سپس کمربندی میبد-احمد آباد را ادامه دهید. وقتی به میدان رسیدید، وارد جاده سمت راست شوید تا به چک چکو برسید.

اگر از شهر اردکان عازم چک چک هستید، مسیری ۴۳ کیلومتری را در پیش خواهید داشت که با عبور از بلوار بهشتی و ورود به بلوار ولیعصر، به میدانی می‌رسید که با عبور از آن و ادامه مسیر، وارد جاده چک چکو می‌شوید.

علاوه بر این، با کرایه خودرو از یزد، میبد یا اردکان می‌توانید خود را به این زیارتگاه برسانید.

تاریخچه زیارتگاه چک چک یزد

کارشناسان مذهبی و تاریخی هنوز درباره نحوه شکل‌گیری این زیارتگاه به اتفاق‌نظر نرسیده‌اند. با این حال، در ورودی آن نوشته‌ای قرار دارد که آقای رستم بلیوانی، رئیس سابق انجمن زرتشتیان شریف‌آباد یزد، مسئولیت گردآوری آن را برعهده داشته است و به تاریخچه و اتفاق‌های این محل اشاره دارد. در این متن آمده است که طبق اسناد تاریخی و مذهبی، در دوران سلطنت یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی، اوضاع ایران به‌حدی رو به وخامت می‌رود که یزدگرد برای نجات خاندانش از مدائن راهی منطقه نسبتا امن یزد می‌شود. به همین دلیل برای محافظت از آن‌ها، استحکامات آن روزگار (حصار و برج و خندق) بنا می‌شود و شاید اسم یزد از روی یزدگرد گرفته شده است.

یزدگرد، پنج دختر و دو پسر داشت که با شایع‌شدن خبر مرگش، اعضای خانواده‌ او به اطراف یزد متواری شده و هر یک به عاقبتی گرفتار می‌شوند. نیک‌بانو یکی از این افراد بود که به‌سمت کوهی (کوه چک چک) در ۴۳ کیلومتری شرق اردکان می‌رود و در آن غیب می‌شود؛ جایی که امروزه، زیارتگاه زرتشتیان جهان است.

طبق روایات، نیک بانو با مشاهده دشمن، برای پاسداری از پاكدامنی خود، با ترس و گریه از کوهی بلند بالا می‌رود؛ اما دشمن فاصله چندانی با او نداشت. به همین دلیل این بانوی پاکدامن با آهی بلند از کوه می‌خواهد که او را نجات دهد و همچون مادری مهربان در آغوش بگیرد. ناگهان شکافی در کوه ایجاد و نیک بانو غایب می‌شود.

پس از گذشت زمانی، از بالای این كوه خشک، قطره‌های آبی به زمین می‌چكید‌ که مسافران را سیراب می‌کرد و اگر جمعیت زیاد یا گله گوسفندی به آنجا می‌رسید، جریان آب به‌حدی زیاد می‌شد كه آب برای همه اندازه بود.

گفته شده است که چوپانی پس از گم‌کردن و جستجو برای یافتن گله‌اش، خسته و تشنه به کوه می‌رسد و از قطره‌های آب دیواره سنگی آن سیراب می‌شود و به خواب می‌رود. او در خواب بانویی را می‌بیند که از گله‌اش محافظت می‌کند و به او می‌گوید، اتاقی در این محل بساز و ضمن روشن‌کردن شمع و چراغ، به دیگران نیز بگو چنین کنند. وقتی چوپان بیدار می‌شود، گله‌اش را صحیح و سالم می‌بیند. شاد و خوشحال به‌سراغ بزرگان زرتشتی می‌رود و به این ترتیب می‌تواند با کمک آن‌ها زیارتگاهی بنا کند. به اعتقاد برخی افراد، هیچ‌وقت گله‌ای گم نشده بود و فقط نیک بانو به خواب یک چوپان می‌آید و چنین درخواستی از او می‌کند.

لباس مقنعه‌مانندی در شکاف این کوه وجود داشت که برای تبرک کنده‌ شده است. درخت چنار تنومندی با قدمت بیش از هزار سال در زیارتگاه قرار دارد که طبق بعضی روایات عصای نیک‌بانو بوده است و وقتی با آن به شکاف کوه می‌زند، آب شیرینی که از شکاف کوه می‌چکید، به رنگ سبز درمی‌آید.

در محل ورود نيک بانو، شکافی در کوه وجود دارد که چشمه‌ای جاری شده و از آب آن، درخت بزرگی به قطر بیش از یک متر از دل سنگ روییده است. طبق این افسانه، کوه چک چک هر سال به ياد نيک بانو اشک می‌ريزد.

با وجود همه باورهایی که ذکر شد، عده‌ای بر این باورند که با توجه به ویژگی معابد آناهیتا که بر بالای یک بلندی بودند و آبی در آن‌ها جریان داشت، این محل، یکی از معابد آناهیتا به حساب می‌آید. همچنین این زیارتگاه به سوی شرق احداث شده بود تا پیروان مهر بتوانند در زمان سپیده دم به آیین نیایش نور خورشید بپردازند. از طرفی، نیایشگاه‌های زرتشتی یزد، قرن‌ها قبل از روی کار آمدن سلسله ساسانی به وجود آمده‌اند و در طول تاریخ به فرار فرزندان یزدگرد سوم از تیسفون هیچ اشاره‌ای نشده و بعید است که آن‌ها فاصله مرز ایران تا این محل را طی کرده باشند.

معماری زیارتگاه چک چک

ساختمان سنگی زیارتگاه چک چک شبیه به دهانه یک غار به نظر می‌رسد که در دل کوه قرار دارد و مجهز به امکاناتی مثل آب و برق است. این زیارتگاه شامل یک محوطه، ساختمان آتشکده و مجموعه‌ای از ساختمان‌ها می‌شود که در پنج طبقه نامنظم و به‌صورت پلکانی ساخته شده‌اند و در نهایت به آتشکده می‌رسند.

در این مجموعه، اتاق‌ها یا شبستان‌هایی موسوم به «خیله» برای استراحت ساخته شده است و درون یکی از اتاق‌ها، چاهی قرار دارد که پیروان آیین زرتشت به‌منظور برآورده‌شدن حاجت‌ها و آرزوهای خود، نخی را دور طناب چاه گره می‌زنند. در کنار شبستان‌ها، یک تنور و آشپزخانه برای رفاه بازدیدکنندگان ساخته شده است تا بتوانند برای کشتن گوسفند نذری و پخت گوشت و نان از آن‌ها استفاده کنند.

در ورودی این زیارتگاه، در فلزی طلایی و زیبایی جلوه‌گری می‌کند که نقش سرباز هخامنشی با نیزه‌ای در دست روی آن نقش بسته است. این محل کفی از سنگ مرمر و سقفی سنگی دارد که یک چلچراغ در وسط آن آویزان است.

از بخشی از سقف، قطره‌های آب بر زمین می‌ریزد و به همین دلیل ظرف‌هایی برای جمع‌آوری آن‌ها در نظر گرفته شده است که بخشی از آن برای مصرف خوراکی به کار می‌رود و بخشی به‌عنوان تبرک به زائران داده می‌شود. به‌دلیل ریزش قطره‌های آب، کف این محل همیشه نم دارد.

پس از ورود به زیارتگاه شاهد دیواری خواهید بود که در کنار دو صخره سنگی بزرگ ساخته شده است و در کنار این صخره‌ها، محلی برای روشن‌کردن شمع وجود دارد. علاوه بر این، فروغ جاودانی زرتشت که همیشه فروزان است، در میان معبد قرار دارد. ظروف گردی در اطراف این آتش وجود دارد که به‌شکل یک گل لوتوس هستند و زائران در آن‌ها شمع و عود روشن می‌کنند. زرتشتیان برنامه‌های خود را در کنار این آتش برگزار می‌کنند.

تعدادی تابلو از تاریخچه و اوراد زیارتگاه و همین طور نقاشی‌ چهره‌های معروف و مقدس زرتشتی‌ها روی دیوار آن به چشم می‌خورد. در کنار آن‌ها متوجه رنگ تیره و کدر دیوارهای آتشکده خواهید شد ک  وجود آتش همیشه روشن دلیل آن است و همیشه یک هیربد، وظیفه روشن‌کردن آتش را بر عهده دارد. درخت چنار کهنسالی نیز در این زیارتگاه روییده که ‎در فهرست میراث طبیعی ملی کشور به ثبت رسیده است.

دلیل چکیدن آب از دیواره زیارتگاه

تعدادی زمین‌شناس هلندی طی تحقیقاتی به این نتیجه رسیدند که این کوه روی گسلی با عمق یک کیلومتر قرار دارد. از همین رو آبراهه‌های زیرزمینی نمی‌توانند از این گسل عبور کنند و در نتیجه بالا می‌آیند و به‌دلیل جنس آهکی کوه می‌توانند از آن تراوش کنند. به عبارتی، بارندگی منشا این آب نیست و در طول سال هیچ‌گاه قطع نمی‌شود؛ هرچند که مقدار آن کم یا زیاد می‌شود.

چک چک یزد چند پله دارد؟

آتشکده چک چک یزد حدود ۳۶۰ پله سیمانی دارد. در واقع رسیدن به زیارتگاه مستلزم بالارفتن از این تعداد زیاد پله در مسیری پیچ‌درپیچ است که در طول آن، نوشته‌هایی از اوستا روی دیوار دیده می‌شود.

آداب حضور در زیارتگاه چک چک

ورود به زیارتگاه چک چک مانند مساجد مسلمانان مستلزم رعایت یک سری آداب است. در این محل نیز مشابه سایر آتشکده‌ها باید هنگام ورود، کفش‌ها را درآوردید و سرپوش سفیدی (کلاه سفید برای مردها و روسری سفید برای زن‌ها) بر سر بگذارید. از آنجا که کف این محل مرطوب است، دمپایی سفیدی به شما می‌دهند تا پاهایتان خیس نشود. علاوه بر این، مشابه دین اسلام که بانوان در دوران قاعدگی نباید وارد مسجد شوند، همین موضوع برای این آتشکده نیز صدق می‌کند؛ موضوعی که روی تابلوهای ورودی به بازدیدکنندگان گوشزد شده است.

در زمان مراسم عمومی زرتشتیان (۲۴ تا ۲۷ خردادماه) و روز سیزده بدر ورود غیرزرتشتیان به چک چک ممنوع است.

زمان بازدید از چک چک یزد

با توجه به موقعیت کویری زیارتگاه چک چک و گرمای شدید هوا در ماه‌های گرم سال، بهترین زمان بازدید از این محل را می‌توان ماه‌های فروردین و اردیبهشت در فصل بهار و مهر و آبان در فصل پاییز دانست.

امکانات زیارتگاه چک چک

در مجموعه چک چک هیچ فروشگاه یا رستورانی وجود ندارد و از همین رو پیش از سفر از شهر اردکان یا یزد باید نسبت به تهیه لوازم ضروری اقدام کنید. در طول راه نیز به‌جز یک پمپ بنزین، امکانات رفاهی دیگری وجود ندارد. در این محل سرویس بهداشتی نسبتا خوبی قرار دارد که فاقد سرویس فرنگی است. از نظر آب آشامیدنی نیز مشکلی وجود ندارد؛ هرچند که ترجیحا آب بهداشتی همراه داشته باشید. اتاق‌هایی در این زیارتگاه ساخته شده که فقط به استراحت و اسکان زائران زرتشتی اختصاص دارد.

میبد در یک نگاه

استان یزد یکی از زیباترین استان‌های ایران است که باوجود اقلیم خشک، جاذبه‌های گردشگری و تاریخی زیادی دارد. شهر میبد یکی از شهرهای جذاب و دیدنی استان یزد است که در مرکز ایران قرار دارد و قدمت آن برابر با ۷ هزار سال تخمین زده‌شده است. همه ما میبد را به کاشی‌ها و سرامیک‌های مرغوبش می‌شناسیم و این منطقه نه‌تنها به جاذبه‌های تاریخی‌اش مشهور است، بلکه صنعت و اقتصاد پررونقی دارد.

با ما همراه باشید تا با میبد بیشتر آشنا شویم:

جغرافیا

میبد مساحتی برابر با ۱۹۵۲ هکتار دارد و ارتفاع شهر از سطح دریا ۱۲۳۴ متر است. میبد از شرق و شمال به اردکان، از جنوب و غرب به صدوق محدود می‌شود، فاصله میبد از تهران ۶۲۷ کیلومتر است. میبد در کنار مسیل رودخانه‌های قدیمی و در کنار راه قدیمی ری به کرمان به‌شکل سکونتگاه‌های اولیه شکل گرفته است. این شهر روی شیب طبیعی که از جنوب به شمال بوده قرار دارد. این شیب به شکلی است که روستای رکن‌آباد در جنوب شهر حدود ۲۰ متر بلندتر از روستای عشرت‌آباد در شمال شهر است.

وجه‌تسمیه

ميبد، در عصر پادشاهی قباد (پادشاه ساسانی) ساخته شده و دلیل ساخت شهر به شرح زیر است:

يكی از فرزندان شاه به نام موبد بيمار شد و پزشكان هوای اين منطقه را برای او بهبودی بخش دانستند، از این‌رو با ايجاد اين شهر و بنای قلعه‌ای، آن را «موبدگر» خواندند که به‌مرورزمان «گرد» از بين رفته و «موبد» را «ميبد» ناميدند.

 کلمه ميبد كه از لغت‌های فارسی ميانه است، نشانه‌ای از دوران ساسانی است. در آثار تاريخی و جغرافيايی عصرهای نخستين پيش از اسلام، بارها این اسم آورده شده است. با توجه به پيشينه دراز شهر ميبد، احتمال دارد اين اسم دگرگون‌شده اسم قبلی يا اسم تازه‌ای از دوران ساسانی باشد.

تاریخچه

میبد تاریخی ۷ هزارساله دارد و به‌عنوان دومین شهر و مرکز تجاری استان یزد به شمار می‌رود. میبد را می‌توان به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین کانون‌های یکجانشینی ایران به شمار آورد. در آثار تاریخی سکه‌هایی به ضرب میبد متعلق به اثر ساسانی دیده می‌شود، همین موضوع گواه محکمی بر اعتبار این شهر در عصر ساسانی است. نارین قلعه یکی از آثار تاریخی مهم میبد است و بر اساس آثاری که در این قلعه به‌دست‌آمده می‌توان گفت این محل برای نگه‌داری آثار تاریخی بوده و در برهه‌ای از زمان چنین استفاده‌ای از آن می‌شده است. نارین قلعه در قرون اولیه اسلام هم مکان بسیار مهمی بود و از آن به‌عنوان دژی غیرقابل نفوذ یادشده است. در زیر این قلعه راه‌های زیرزمینی وجود دارد که نشان می‌دهد این قلعه استفاده نظامی داشته و برای تأمین آب و غذا از این راه‌ها استفاده می‌شده است.

فرهنگ و آداب‌ورسوم

پوشش

لباس محلی یزد در میبد استفاده می‌شود و مردم میبد لباس محلی مخصوص به شهر خود ندارند. از لباس‌های محلی یزد می‌توان به تنبون، شال، عرق چین، قبا، ارخالق، ردا یا عبا، لباده (لباسی گشاد که مردان می‌پوشند)، شال کمر، چارقد، چاقچور، روبند، پیچه، سربند، سدره، کلاهک، پیراهن مولی و روسری اشاره کرد.

آداب و رسوم

ایام نوروز در یزد و میبد مانند سایر نقاط کشور با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. در شب سال جدید یزدی‌ها پلو با گوشت می‌خورند و کوچک‌ترها به خانه بزرگ‌ترها می‌روند. در روز سیزده به در مادر شوهرها به خانه تازه‌عروسان می‌روند و با دایره‌زنگی این روز را جشن می‌گیرند تا نحسی این روز به در شود.

عزاداری یزدی‌ها هم با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. پس از به خاک سپردن متوفی، مهمان‌ها به خانه صاحب‌عزا می‌روند و آش یا شله می‌خورند. این آش «پشت تابوت» نام دارد و از روغن و برنج و ماش تهیه می‌شود. در روز سوم، یزدی‌ها از مهمانان‌شان با قهوه پذیرایی می‌کنند و در روزم هفتم پس از مرگ به قبرستان رفته و سر خاک کندر دود کرده و نبات پخش می‌کنند.

گویش

لهجه یزدی یکی از لهجه‌های زبان فارسی است که در استان یزد و سایر شهرهای استان رواج دارد. مردم بومی یزد به‌استثنای زرتشتی‌ها به زبان فارسی با لهجه یزدی صحبت می‌کنند. مشخصه لهجه یزدی تفاوت آوایی و واژگانی است.

سوغات

از جمله سوغاتی‌های خوشمزه میبد و یزد می‌توانیم به قطاب، پشمک، لوز، شیرینی حاجی بادوم، نان پنجره‌ای، نان برنجی و حلوا ارده اشاره کنیم.

صنایع دستی

از معروف‌ترین صنایع‌دستی میبد می‌توانیم به سرامیک و سفال آن اشاره کنیم که امروز شهره جهانی دارد و به بسیاری از مناطق صادر می‌شود.

از دیگر صنایع‌دستی میبد باید به کار بافی، دارایی بافی و زیلوبافی اشاره‌کنیم.

غذای محلی

غذاهای سنتی استان یزد و شهر میبد عبارت است از: آش شولی، آش گندم، آش آلو، آش آبغوره، آش ماش، آش کدو، قیمه نخود، قلیه کدو و کوفته لپه.